Yapay zekanın "aracı AI" (agentic AI) çağının ilk dalgaları üzerimize tsunami gibi geliyor. Her gün X (eski Twitter) platformunda yeni bir gelişme ile karşılaşıyoruz. Adeta her gün değil, her saat başı bir yenilik çıkıyor. Özellikle Next.js projelerinin çözülmesi, eski teknolojik altyapıların yeni sistemlere taşınması, kod yazımı, veri analizi gibi görevlerde yapay zeka ajanlarının etkisi gözle görülür şekilde artıyor.
Ancak dikkat ederseniz, bu görevlerin neredeyse tamamı masa başında, bilgisayar karşısında çalışan insanların yaptığı işleri taklit ediyor. Diğer yandan, el becerisi gerektiren, fiziksel hassasiyet isteyen işler için geliştirilen yapay zeka sistemleri hala oldukça geride. Yani robotlar, marangozları, tesisatçıları, mekanikleri henüz yerinden edebilmiş değil. Peki neden?
Moravec Paradoksu Nedir?
Bu sorunun cevabı, Moravec Paradoksu adını verdiğimiz kavramda yatıyor. Bu paradoks, robotik ve yapay zeka araştırmacısı Hans Moravec tarafından ortaya atılmıştır. Moravec’e göre, insanlar için “basit” görünen birçok görev —örneğin yürümek, bir nesneyi tutmak, ellerimizi kullanarak bir iş yapmak— aslında makineler için son derece zordur. Öte yandan, insanlar için zor olan görevler —örneğin matematiksel hesaplamalar, satranç oynamak, karmaşık verileri analiz etmek— bilgisayarlar tarafından daha kolay yerine getirilebilir.
Bu gerçekten de oldukça şaşırtıcıdır ama hala geçerliliğini korumaktadır.
Yapay Zeka Neden Fiziksel Becerilerde Zorlanıyor?
Bugün yapay zeka bir yazılım geliştirebilir, karmaşık veri kümelerini analiz edebilir, hatta yaratıcı içerikler üretebilir. Ancak bir marangozun yaptığı gibi, bir tahta parçasını zımparalayarak pürüzsüz bir hale getirebilir mi? Ya da bir tesisatçının el becerisiyle bir boruyu yerine yerleştirip sıkıca oturtabilir mi?
Cevap: Şimdilik hayır.
İnsanlar, doğuştan gelen ve milyonlarca yıllık evrimle şekillenmiş olan duyusal-motor becerilere sahiptir. Örneğin, bir oto tamircisi, bir cıvatayı sıktığında, hislerine göre baskı uygular; gerekirse gevşetir veya sıkılaştırır. Bu anlık ve sezgisel kararlar, makineler için son derece karmaşıktır çünkü her hareketin adım adım tarif edilmesi gerekir.
İnsan Bedeninin Eşi Benzeri Yok
Bir bilgisayara görsel tanıma yeteneği kazandırmak, verilerle eğitilerek yapılabilir. Ancak bir robotun nesneleri hassasiyetle kavraması, farklı yüzeyleri hissetmesi, esnek materyallerle çalışması gibi görevler hala ciddi zorluklar barındırır. Çünkü bu işler, yalnızca teknik bilgi değil, aynı zamanda duyusal geri bildirim (feedback) ve sezgi gerektirir.
İnsan eli, yalnızca bir organ değil, aynı zamanda bir zeka arayüzüdür. Biz bir aleti nasıl kavrayacağımızı düşünmeyiz, doğrudan yaparız. Bunun nedeni, evrimsel geçmişimizin bu becerileri içselleştirmiş olmasıdır.
Gelecekte Moravec Paradoksu Aşılabilir mi?
Elbette, teknoloji gelişmeye devam ediyor. Özellikle yumuşak robotik (soft robotics), ileri seviye sensör teknolojileri ve derin pekiştirmeli öğrenme (deep reinforcement learning) gibi alanlarda yapılan çalışmalar umut verici. Yeni nesil robotlara daha esnek yapılar, gelişmiş dokunsal sensörler ve daha zeki algoritmalar entegre ediliyor.
Ancak bu sürecin tamamlanması zaman alacaktır. Çünkü burada sadece hesaplama gücünden değil, biyolojik uyumdan ve gerçek zamanlı etkileşimden bahsediyoruz. Bir robotun çevreye anında adapte olması, bir marangoz gibi hissederek çalışması için yalnızca yazılım değil, beden-makine entegrasyonu da gereklidir.
Moravec Paradoksu ve İnsan Zekasının Doğası
Moravec Paradoksu, bize insan zekasının yalnızca mantık ve analizden ibaret olmadığını gösteriyor. Bilgisayarlara öğrettiğimiz dilsel ya da matematiksel yetenekler, insan zekasının yalnızca bir yüzüdür. Asıl derin zeka, bedenimizin çevreyle olan etkileşiminde yatar. Bu zeka, kelimelere dökülmez; deneyimle, hislerle ve tekrarlarla oluşur.
Bugün yapay zeka pek çok bilişsel işi yerine getirebiliyor. Ancak hala marangozların, seramik ustalarının, tesisatçıların ya da tamircilerin yaptığı işleri yapmaktan çok uzak. Çünkü bu meslekler yalnızca teknik bilgi değil, aynı zamanda ince motor beceriler, sezgi, deneyim ve bedensel zeka gerektirir.
Sonuç: İnsan Eli Hala Eşsiz
Yapay zeka ve robotik sistemler ilerlemeye devam ettikçe, bazı fiziksel görevlerde yetenek kazanacaklardır. Ancak bu, oldukça uzun soluklu bir gelişim süreci olacak. O zamana kadar, el becerisine dayalı meslekler, hala insan eliyle yapılmaya devam edecek.
Moravec Paradoksu, bize her ne kadar makineler akıllı gibi görünse de, insan bedeninin ve elinin hala çok özel bir yere sahip olduğunu hatırlatıyor. Biz fark etmesek de, her gün yaptığımız "basit" hareketler, makineler için en karmaşık görevler arasında yer alıyor.