Modern Alman sinemasının etkileyici yapımlarından biri olan Die Welle (2008), yalnızca bir öğretmenin sınıf içi deneyini konu alan dramatik bir film değil; aynı zamanda otoriteye duyulan özlem, bireyin kolektif içinde erimesi ve modern toplumların hala ne denli savunmasız olduğunu çarpıcı biçimde ortaya koyan sosyopolitik bir laboratuvar çalışmasıdır.
Dennis Gansel’in yönettiği film, 1967 yılında Kaliforniya’da tarih öğretmeni Ron Jones tarafından gerçekleştirilen “Third Wave” adlı gerçek bir sınıf deneyinden esinlenir. Bu deney, Nazi Almanyası'nda milyonlarca insanın nasıl olup da faşizmi kabullendiğini sorgulayan öğrencilere canlı bir yanıt sunmak amacıyla başlatılmıştı. Film, bu sorunun cevabını tarihsel bağlamdan kopmadan, Almanya’nın travmatik geçmişiyle hesaplaşarak verir: Faşizm yalnızca geçmişin değil, günümüzün ve geleceğin de meselesidir.
OTORİTENİN CAZİBESİ: HERR WENGER VE ÖĞRENCİLERİ
Filmde, Almanya’daki bir lise öğrencileri "otorokrasi" başlıklı bir proje haftasında, genç ve karizmatik öğretmen Rainer Wenger’in önerisiyle bir deneyin parçası olurlar. Başlangıçta basit kurallarla başlayan bu süreç – birlikte selamlaşma, üniforma giyme, tek bir lideri kabul etme – kısa sürede totaliter bir yapıya evrilir. Grup bir isim alır: The Wave (Dalga). Logolar çizilir, bir selamlaşma biçimi belirlenir, dışlanma ve sindirme başlar.
Öğrenciler arasında gelişen bu hızlı örgütlenme, faşist yapının temel dinamiklerini neredeyse bire bir taklit eder. Ancak filmin asıl gücü, bu dönüşümün ne kadar kolay, ne kadar “doğal” geliştiğini göstermesindedir. Aidiyet ihtiyacı, grup baskısı, otoriteye duyulan güven ve düzen arzusu gibi insani motivasyonlar, bireyi çok kısa sürede demokratik değerlere sırt çevirecek noktaya getirir.
FAŞİZM SADECE GEÇMİŞTE Mİ KALDI?
Dennis Gansel’in filmini yalnızca bir dönem eleştirisi olarak görmek büyük hata olur. Zira film, nostaljik bir anlatıdan ziyade uyarıcı bir metindir. Gansel’in dedesi bir Nazi subayıydı. Yönetmen için bu hikâye aynı zamanda bir yüzleşme ve anlamlandırma çabasıdır.
Almanya’da Nazi rejimine katılım oranı %10’un altındaydı. Yani milyonlarca insan aktif Nazi değildi. Ama yine de susarak, görmezden gelerek ya da tarafsız kalmaya çalışarak sistemin işlemesine katkı sundular. İşte film, bu "katılımsız katılım" hâlinin modern versiyonlarını gözler önüne serer.
Rainer Wenger’in sınıfı, günümüz toplumunun küçük bir modeli gibidir: Politik olarak apolitik bireyler, sistem eleştirisi yaparken sisteme entegre olan öğrenciler, başta sıradan görünen ideallerin kısa sürede dogmalara dönüşmesi… Bütün bunlar, filmin gerçek hayata dair söylediklerini güçlü kılar.
PSİKOLOJİK YAPI: BİREYİN KOLEKTİFE YOLCULUĞU
Film, sosyal psikolojiye dair önemli teorileri de sahneye taşır. Özellikle Stanley Milgram’ın otoriteye itaat deneyleri ve Philip Zimbardo’nun hapishane simülasyonu gibi deneylerin yankılarını görmemek imkânsız.
Öğrencilerin, başlangıçta “sadece bir deney” olarak gördükleri süreçte rollerine hızla adapte olmaları, aslında bireyin kimliğini kolektif kimliğe nasıl teslim ettiğini gösterir. Bu dönüşüm, dışlayıcılığın ve hatta şiddetin meşrulaştırılmasıyla sonuçlanır.
GÜNÜMÜZDE YANKILARI: SADECE BİR FİLM Mİ?
Filmin 2008 yılında vizyona girmesi, 2020'li yılların politik atmosferi göz önüne alındığında neredeyse kehanet gibi okunabilir. Almanya’da sağ popülist AfD partisinin yükselişi, Viktor Orban’ın Macaristan’da neredeyse sınırsız yetkilerle iktidarını sürdürmesi, hatta Britanya’daki aşırı sağcı grupların ırkçılığı savunarak heykel nöbetleri tutması… Tüm bunlar, Die Welle’nin neden sadece bir film olmadığını kanıtlar niteliktedir.
Tüm bu örnekler, faşizmin artık üniformalı diktatörlerle değil, medya çağının kodlarıyla, sosyal medya algoritmalarıyla, sahte haberlerle, grup baskısıyla ve kültürel savaşlarla geri döndüğünü göstermektedir.
SON DALGA: TARİHİ ÖĞRENMEK YETMEZ, YAŞAMAK GEREKİR
Filmin sonunda Wenger’in öğrencilerine yaptığı konuşma, yalnızca bir öğretmenin değil, tarihin kendisinin çağrısıdır. “Siz de aynı şekilde kandırıldınız,” dercesine öğrencilerine dönüp, bu bir hafta içinde neler olduğunu, hangi değerleri ne hızla kaybettiklerini anlatır. Ancak iş işten geçmiştir. Bir öğrencinin aşırı reaksiyonu, deneyin kontrol dışına çıktığını gözler önüne serer.
Die Welle, insan psikolojisini, politik manipülasyonu ve toplumsal hafızayı birleştiren nadir sinema eserlerinden biridir. Klişelerden uzak, duygusal şantaja yaslanmayan, ama insanın içini sarsacak kadar gerçek bir anlatı sunar. Film bitince akılda tek bir soru kalır:
“Eğer siz o sınıfta olsaydınız, direnenlerden mi olurdunuz, yoksa Dalga’ya kapılıp gidenlerden mi?”